..........Τι σημαίνει να ελπίζεις; Σημαίνει όπως πολλοί πιστεύουν, να έχεις επιθυμίες και πόθους; Αν είναι αυτό, εκείνοι που επιθυμούν πιο πολλά και πιο καλά αυτοκίνητα, σπίτια και μαραφέτια, θα πρέπει να είναι οι άνθρωποι της ελπίδας. Αλλά δεν είναι έτσι. Είναι άνθρωποι που διψούν για περισσότερη κατανάλωση κι όχι άνθρωποι της ελπίδας.
Σημαίνει τάχα ελπίζω, όχι κάποιο πράγμα, αλλά μια πληρέστερη ζωή, μια απελευθέρωση, μια σωτηρία (θεολογικά), μια επανάσταση (πολιτικά); Πραγματικά αυτό το είδος προσδοκίας μπορεί να είναι ελπίδα. Αλλά δεν είναι ελπίδα αν έχει την ιδιότητα της απάθειας και της "προσμονής", -ώσπου νάρθει η ελπίδα- οπότε στην πραγματικότητα, είναι κάλυμμα για υποταγή στη μοίρα, τίποτ' άλλο παρά ιδεολογία.
Ο Κάφκα περιγράφει με θαυμαστό τρόπο αυτό το είδος της υποταγμένης και παθητικής ελπίδας στο μυθιστόρημά του, η Δίκη...Ο ήρωας που περιμένει χρόνια να τον αφήσουν να μπει από την πόρτα που οδηγεί στους ουρανούς (το Νόμο), έχει πια γεράσει πολύ για να καταλάβει, και μπορεί να μην καταλάβαινε αν ήταν νεότερος.... Αν είχε κάτι παραπάνω από αυτή την παθητική ελπίδα της αναμονής, θα μπορούσε να μπει, και το κουράγιο του να αγνοήσει τους γραφειοκράτες θα ήταν η λυτρωτική πράξη που θα τον έφερνε στο αστραφτερό ανάκτορο.
Πολλοί άνθρωποι είναι σαν τον γέρο του Κάφκα. Ελπίζουν, αλλά δεν τους επιτρέπεται να ενεργήσουν σύμφωνα με τον παλμό της καρδιάς τους, κι όσο οι γραφειοκράτες δεν δίνουν το πράσινο φως, περιμένουν και περιμένουν.
Αυτό το είδος παθητικής ελπίδας συνδέεται στενά με μια γενικευμένη μορφή ελπίδας, που μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ελπίδα για χρόνο.
Ο χρόνος και το μέλλον γίνονται η κεντρική κατηγορία αυτού του είδους ελπίδας. Τίποτα δεν αναμένεται να συμβεί στο τώρα, αλλά μονάχα την επόμενη στιγμή, τον επόμενο χρόνο και σ' έναν άλλον κόσμο, αν είναι πολύ ανόητο να πιστεύει κανείς ότι μπορεί να πραγματοποιηθεί η ελπίδα σ' αυτόν τον κόσμο. Πίσω απ' αυτήν τη δοξασία βρίσκεται η ειδωλολατρεία του "Μέλλοντος", της "Ιστορίας" και των "Μεταγενέστερων" που εμφανίστηκε στη Γαλλική Επανάσταση με ανθρώπους όπως ο Ροβεσπιέρος, που λάτρευαν το μέλλον σαν Θεό: δεν κάνω τίποτα, παραμένω παθητικός, γιατί είμαι ένα τίποτα, μηδαμινός. Αλλά το μέλλον, η προέκταση του χρόνου, θα φέρει αυτό που δεν μπορώ να πετύχω. Αυτή η λατρεία του μέλλοντος, που είναι μια διαφορετική άποψη της λατρείας της "προόδου" στη σύγχρονη αστική σκέψη, είναι ακριβώς η αλλοτρίωση της ελπίδας.
ΑΝΤΙ ΝΑ ΚΑΝΩ ΕΓΩ ΚΑΤΙ Η ΝΑ ΓΙΝΩ ΚΑΤΙ, ΤΑ ΕΙΔΩΛΑ, ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ, ΟΙ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΟΙ ΚΑΝΟΥΝ ΕΤΣΙ ΩΣΤΕ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ ΚΑΤΙ, ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΜΟΥ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ.
Ενώ η παθητική αναμονή είναι μια συγκαλυμμένη μορφή της απελπισίας και της ανημποριάς, υπάρχει μια άλλη μορφή απελπισίας και απόγνωσης που παίρνει ακριβώς την αντίθετη μορφή- τη μορφή των φασιστικών κατασκευών και του τυχοδιωκτισμού, της περιφρόνησης της πραγματικότητας και της παραβίασης όλων όσων μπορούν να παραβιαστούν. Αυτή ήταν η στάση κάθε ψεύτικου μεσσία και κάποιων ηγετών, οι οποίοι περιφρονούσαν εκείνους που κάτω απ' όλες τις περιστάσεις δεν προτιμούν το θάνατο από την ήττα. Στις μέρες μας αυτή η ψευδοριζοσπαστική συγκάλυψη της απελπισίας και του νιχιλισμού δεν είναι κάτι που σπανίζει ανάμεσα στα πιο αφοσιωμένα μέλη της νέας γενιάς. Απευθύνονται στην τόλμη και την αφοσίωσή τους, αλλά δεν πείθουν με την έλλειψη από μέρους τους ρεαλισμού, αίσθησης της στρατηγικής και, σε μερικούς απ' αυτούς, με την έλλειψη αγάπης για τη ζωή.
2. ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΕΛΠΙΔΑΣ
Η ελπίδα είναι κάτι το παράδοξο. Δεν είναι ούτε παθητική αναμονή, ούτε αντιρρεαλιστική παραβίαση των περιστάσεων που μπορούν να συμβούν. Μοιάζει με μια κουλουριασμένη τίγρη που θα κάνει το πήδημά της μόνο τη στιγμή που πρέπει να πηδήξει...Ελπίζω σημαίνει είμαι έτοιμος κάθε στιγμή για κείνο που δεν έχει ακόμα γεννηθεί, αλλά που ωστόσο δεν απελπίζομαι αν δεν γεννηθεί στη διάρκεια της δικής μας ζωής. Δεν υπάρχει νόημα στο να ελπίζω για κάτι που ήδη υπάρχει ή για κάτι που δε μπορεί να υπάρξει. Εκείνοι που η ελπίδα τους είναι αδύναμη, τα παρατάνε όλα αναζητώντας την άνεση, ή μπροστά στη βία. Εκείνοι που η ελπίδα τους είναι ισχυρή, βλέπουν και υποθάλπουν όλα τα δείγματα της νέας ζωής κι είναι πρόθυμοι κάθε στιγμή να συμβάλουν στη γέννηση αυτού που είναι έτοιμο να γεννηθεί.
Μια από τις μεγαλύτερες συγχίσεις σχετικά με την ελπίδα είναι η αδυναμία διάκρισης ανάμεσα στη συνειδητή και την ασυνείδητη ελπίδα. Υπάρχουν πολλοί που νιώθουν συνειδητά γεμάτοι ελπίδα κι ασυνείδητα απελπισμένοι και λιγότεροι που νιώθουν το αντίθετο...
Το να ελπίζεις είναι μια κατάσταση ύπαρξης, μια εσωτερική ετοιμότητα...
Η ελπίδα είναι φυσικό σύνδρομο της ζωής και της ανάπτυξης...Ένα παιδί μπορεί να μην έχει επίγνωση, ωστόσο η δραστηριότητά του εκφράζει την ελπίδα του να γεννηθεί και ν' αναπνεύσει ανεξάρτητα. Το βρέφος που θηλάζει δεν ελπίζει στα στήθια της μάνας του; Το μωρό δεν ελπίζει να σταθεί στα πόδια του να περπατήσει; Ο άρρωστος δεν ελπίζει να γίνει καλά, ο φυλακισμένος να λευτερωθεί, ο πεινασμένος να φάει; Δεν ελπίζουμε ότι θα ξυπνήσουμε σε μια άλλη μέρα όταν το βράδυ πέφτουμε να κοιμηθούμε;..
3.ΠΙΣΤΗ
Όταν η ελπίδα χαθεί η ζωή τελειώνει πραγματικά ή δυνητικά. Η ελπίδα είναι ουσιαστικό στοιχείο της δομής της ζωής, της δυναμικής του πνεύματος του ανθρώπου. Συνδέεται στενά μ' ένα άλλο στοιχείο της δομής της ζωής: την πίστη...Η πίστη δεν είναι μια πίστη σ' αυτό ή εκείνο. Πίστη είναι η πεποίθηση γι' αυτό που δεν έχει ακόμα αποδειχτεί, η γνώση της πραγματικής δυνατότητας, η επίγνωση της κυοφορίας...Η πίστη όπως κι η ελπίδα, δεν είναι πρόγνωση του μέλλοντος. Είναι η ενόραση του παρόντος σε κατάσταση κυοφορίας.
Η πίστη είναι βεβαιότητα για την πραγματικότητα της δυνατότητας-αλλά όχι με την έννοια της αναμφισβήτητης προγνωστικότητας. Το παράδοξο της πίστης: πίστη είναι η βεβαιότητα του αβέβαιου. Είναι βεβαιότητα από την άποψη της ενόρασης και της κατανόησης του ανθρώπου. Όχι βεβαιότητα από την άποψη του τελικού αποτελέσματος της πραγματικότητας. Δε χρειαζόμαστε πίστη για το επιστημονικά προβλεπτό, ούτε μπορεί να υπάρχει πίστη σ' αυτό που είναι αδύνατο. Η ΠΙΣΤΗ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ, ΣΤΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΜΑΣ.
Η ορθολογική πίστη είναι αποτέλεσμα της εσωτερικής δραστηριότητας του ατόμου στον τομέα της σκέψης ή του συναισθήματος, ενώ η παράλογη πίστη είναι υποταγή σε κάτι δοσμένο, που το αποδεχόμαστε σαν αληθινό, ανεξάρτητα αν υπάρχει ή όχι....
Ελπίδα είναι η διάθεση που συνοδεύει την πίστη. Η βάση της ελπίδας είναι η πίστη...
4.ΤΟ ΣΘΕΝΟΣ
Είναι ένα ακόμα στοιχείο που συνδέεται με την ελπίδα και την πίστη, είναι το θάρρος, η ψυχική δύναμη.
Το σθένος είναι η ικανότητα αντίστασης στον πειρασμό να διακινδυνέψει κανείς την ελπίδα και την πίστη-κι έτσι να τα καταστρέψει-μετατρέποντάς τα σε κούφια αισιοδοξία ή σε παράλογη πίστη. ΤΟ ΣΘΕΝΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΝΑ ΠΟΥΜΕ "ΟΧΙ" ΟΤΑΝ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΑΚΟΥΣΕΙ "ΝΑΙ".
Μια άλλη άποψη του σθένους είναι η τόλμη.
Τη βρίσκουμε στο αναπτυγμένο άτομο, που μένει στον ίδιο τον εαυτό του κι αγαπάει τη ζωή. Το άτομο που είναι πλούσιο επειδή είναι κενό, είναι ισχυρό επειδή δεν είναι σκλάβος των επιθυμιών του. Ένα τέτοιο άτομο είτε έχει φτάσει στην πλήρη διαφώτιση είτε είναι στο δρόμο, είναι πέρα για πέρα τολμηρό.
Δεν μιλάμε για την τόλμη εκείνη όπου ο άνθρωπος δε νοιάζεται αν θα ζήσει ή θα πεθάνει κι ενώ μοιάζει να μη φοβάται τον θάνατο, φοβάται τη ζωή, γιατί αυτή η τόλμη, βασίζεται στην έλλειψη αγάπης για τη ζωή. Αναζητά συχνά επικίνδυνες καταστάσεις για ν' αποφύγει αυτόν το φόβο του για τη ζωή, τον εαυτό του, τους ανθρώπους.
Η ελπίδα και η πίστη, όντας ουσιαστικές ιδιότητες της ζωής, κινούνται από την ίδια τους την φύση προς την διεύθυνση του ξεπεράσματος του status quo, ατομικά και κοινωνικά. Μια από τις ιδιότητες της ζωής είναι το ότι βρίσκεται σ' ένα αδιάκοπο προτσές αλλαγής και ποτέ δεν μένει η ίδια.
Η ζωή που λιμνάζει τείνει προς τον θάνατο.
Αν η στασιμότητα είναι ολοκληρωτική, τότε επέρχεται ο θάνατος.
Η ζωή στην κινητική ιδιότητά της τείνει να διασπάσει κι όχι να ξεπεράσει το status quo. Γινόμαστε πιο ισχυροί ή πιο αδύναμοι, πιο σοφοί ή πιο ανόητοι, πιο θαρραλέοι ή πιο δειλοί.
Κάθε δευτερόλεπτο είναι μια στιγμή απόφασης για το καλύτερο ή το χειρότερο. Τρέφουμε την οκνηρία μας, την απληστία μας ή τη μισούμε ή την αφήνουμε να πεθάνει της πείνας. 'Οσο πιο πολύ την τρέφουμε τόσο πιο ισχυρή γίνεται. 'Οσο λιγότερο την ταΐζουμε τόσο πιο αδύνατη γίνεται.
Ό,τι ισχύει για το άτομο, ισχύει και για μια κοινωνία. Ποτέ δεν είναι στατική, αν δεν αναπτύσσεται, παρακμάζει...Συχνά εμείς, το άτομο ή οι άνθρωποι που αποτελούμε μια κοινωνία, έχουμε την ψευδαίσθηση πως μπορούμε να παραμείνουμε ακίνητοι και να μην αλλάξουμε τη δοσμένη κατάσταση προς τη μια ή την άλλη διεύθυνση. Πρόκειται για μια από τις πιο επικίνδυνες ψευδαισθήσεις. Από τη στιγμή που παραμένουμε ακίνητοι, αρχίζουμε να παρακμάζουμε.
5.ΑΝΑΣΤΑΣΗ
Ανάσταση σημαίνει, χωρίς να αναφερόμαστε καθόλου στις θεολογικές σημασίες της στον Χριστιανισμό -αν και το χριστιανικό της νόημα μπορεί να είναι μια από τις πιθανές συμβολικές εκφράσεις της- δεν είναι η δημιουργία μιας άλλης πραγματικότητας πέρα από την πραγματικότητα αυτής της ζωής, αλλά η μεταμόρφωση αυτής της πραγματικότητας προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης ζωντάνιας.
Ο άνθρωπος και η κοινωνία, ανασταίνονται κάθε στιγμή στην πράξη της ελπίδας και της πίστης στο εδώ και στο παρόν.
Κάθε πράξη αγάπης, επίγνωσης, συμπάθειας, είναι ανάσταση. Κάθε πράξη οκνηρίας, απληστίας, ιδιοτέλειας, είναι θάνατος. Κάθε στιγμή ύπαρξης μας φέρνει μπροστά στις εναλλακτικές λύσεις της ανάστασης ή του θανάτου. Κάθε στιγμή δίνουμε μια απάντηση. Αυτή η απάντηση βρίσκεται όχι σε ό,τι λέμε ή σκεφτόμαστε, αλλά σ' αυτό που είμαστε, στο πώς ενεργούμε, στο πού κινούμαστε.
μετάφραση:Δημήτρης Θεοδωρακάτος
Revolution of Hope
1968 Erich Fromm
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου